Liên Hợp quốc đã quyết định lựa chọn năm 2011 là năm dành cho hóa học. Các nhà hóa học có thể tận dụng năm này để làm nổi bật hơn vai trò của ngành khoa học này, không chỉ thông qua vinh danh những huyền thoại quá khứ, mà còn tôn vinh vai trò trọng yếu của hóa học trong việc giải quyết những vấn đề cấp thiết của thời đại mới bao gồm năng lượng bền vững, biến đổi khí hậu, và thực phẩm cùng nước sạch.
Một khía cạnh lịch sử mà người ta phải nhắc đến trong năm 2011 là việc kỷ niệm tròn 100 năm ngày Marie Curie đoạt giải Nobel Hóa học cho phát hiện và nghiên cứu của bà về polonium và radium. Đây không phải giải Nobel đầu tiên của Marie Curie, vì bà trước đó đã chia sẻ giải Nobel Vật lý với chồng là Piere Curie vào năm 1903, cho nghiên cứu về hiện tượng phóng xạ. Thành tựu khoa học của Marie Curie càng phi thường trong bối cảnh xã hội thiên vị nam giới ở thời đại của bà. Ngay cả khi xã hội tiến bộ với ít rào cản hơn cho phụ nữ, thì kể từ thời của Curie tới nay, bao gồm từ năm 1901 khi giải Nobel hình thành, thì chỉ có một người phụ nữ khác dành được giải Nobel vật lý, và 3 người phụ nữ khác đoạt giải Nobel hóa học (trong đó có con gái của Marie Curie là Irène Joliot-Curie). Vậy nên, bên cạnh thực tế là đóng góp của Marie Curie cho hóa học tự thân đã xứng đáng được vinh danh, thì đây cũng là cơ hội để nhìn lại bình đẳng giới trong khoa học đã tiến triển tới đâu.
Bên cạnh việc đánh dấu năm ký niệm này, cáo bạch của Năm Quốc tế Hóa học cũng nêu ra một số mục tiêu cho các hoạt động năm 2011. Tinh thần chung là xúc tiến rộng hơn nữa ảnh hưởng của hóa học, và mục tiêu đầu tiên là làm sao công chúng trân trọng hơn ngành hóa học trong việc giải quyết những thách thức toàn cầu hiện nay. Điều này tất nhiên phải bao gồm việc cải thiện nhận thức của công chúng về ngành hóa – người ta chỉ có thể trân trọng các đóng góp của hóa học khi hiểu đúng hóa học là gì. Công việc này thật khó, vì hóa học vẫn thường bị hiểu sai đi do truyền thông. Khó mà thay đổi ẩn tượng tiêu cực do những thông điệp về “tác hại của hóa chất” mà người ta vẫn nghe tới hàng ngày.
Hai mục tiêu khác của Năm Quốc tế Hóa học là kích thích giới trẻ quan tâm tới hóa học và khích lệ tinh thần sáng tạo của họ. Cả hai mục tiêu này đều liên quan tới tương lai phía trước của hóa học – vẫn còn nhiều lãnh địa của hóa học phải được khám phá và cần những trí tuệ mới để đem đến những phát kiến mới.
Hai lĩnh vực quan trọng trong nghiên cứu hóa học mà cáo bạch Năm Quốc tế Hóa học chỉ ra là dược học cấp phân tử, và vật liệu cao cấp. Những tiến bộ trong hai lĩnh vực này là tối cần thiết cho cuộc sống hiện đại, tuy rằng không phải lúc nào người ta cũng nhìn nhận chúng về cơ bản là lĩnh vực của hóa học. Năm nay là cơ hội để các nhà hóa học tạo ra nhận thức rõ rệt hơn trong công chúng về vai trò của hóa học đối với khoa học, dược học, và công nghệ đương đại. Ví dụ như đối với ngành vật liệu, chúng ta cần truyền tải thông điệp tới mọi người rằng rất nhiều vật liệu mà cuộc sống hằng ngày hôm nay phải dùng đến, đã không thể tồn tại nếu không có những tiến bộ hóa học. Hãy nghĩ tới vai trò của những vật liệu như polymer hữu cơ tổng hợp, hay gốm vô cơ thiết kế, mà con người vẫn phải dựa vào hằng ngày, và hình dung cuộc sống con người sẽ ra sao nếu thiếu chúng.
Do hóa học có tầm vươn rộng và liên quan tới rất nhiều bộ môn khác nên nó thường được coi là ngành khoa học trung tâm. Phạm vi các đề tài có giải Nobel Hóa học được cấp trong những năm gần đây là minh chứng cho tính đa dạng của nghiên cứu hóa học, tuy rằng điều này từng gây ra tranh cãi về định nghĩa cái là là/không là hóa học. Điều nguy hiểm là hóa học giao thoa với quá nhiều ngành khác khiến cho phần nào nó bị mất đi một bản sắc riêng. Các nhà hóa học vì vậy cần đảm bảo rằng bộ môn của mình được đánh giá đúng mực, được công nhận công trạng ở những nơi nó xứng đáng được nhận. Đây là lúc cần nhắc nhở mọi người rằng rất nhiều kỹ thuật tiên tiến hiện nay trong môn giám nghiệm pháp y mà chúng ta vẫn nhìn thấy trên TV là được xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc hóa học. Và việc xác định chuỗi DNA – để cho phép chúng ta xác định chuỗi gene của của các loài – sẽ vô cùng khó khăn nếu không có những tiến bộ trong hóa học.
Năm Quốc tế Hóa học cho các nhà hóa học một thời điểm để đánh dấu lại những thành tựu quá khứ và nhìn nhận những tiềm tăng phía trước cần chú trọng – nhưng cũng cần cảnh giác để không tự giới hạn trong việc thỏa mãn chính mình. Các nhà hóa học có thể hiểu rất rõ về vai trò quan trọng của ngành họ theo đuổi, về vị thế của nó trong các ngành khoa học khác. Nhưng ảnh hưởng của Năm Quốc tế Hóa học không nên chú trọng ở các nhà hóa học, mà nên chú trọng tới những người không phải (hoặc chưa) là nhà hóa học. Năm Quốc tế Hóa học cho chúng ta một cơ sở để ngành hóa học có thể tương tác với công chúng rộng hơn, nhấn mạnh tầm quan trọng của hóa học trong đời sống thường ngày, và vì sao bộ môn này tối cần thiết cho tương lai của chúng ta.
Nguồn Nature News/Tia Sáng
